Anti-blank racisme

Waarschijnlijk is er geen land met zoveel organisaties die zich met mensenrechten, daklozen en racisme bezig houden als Frankrijk. Je hebt de LDH, de Ligue des Droits de l'Homme, de Licra (tegen racisme en antisemitisme), SOS Racisme - die van dat gele handje dat je in de jaren tachtig ook in Nederland opspelde om te laten zien dat je dan wel wit was maar heus niet, echt niet, discrimineerde. Ik had er zelf ook een, gekregen van mijn lerares Frans. Dan zijn er ook nog de Mrap en de Cran, een koepelorganisatie van organisaties van zwarte Fransen.

Het doel is altijd sympathiek, de praktijk meestal een stuk minder leuk. Niets ontgaat deze clubs, voor je het weet heb je iets verkeerds gezegd. Dat ondervond gisteren Florent Pagny, een zanger met veel tattoos, een duivels sikje maar erg braaf repertoire. Deze Pagny woont sinds kort in Miami en was hier om zijn nieuwe cd te promoten. Al keuvelend over zijn kinderen liet hij zich ontvallen dat hij het onderwijs daar beter vond. Want in Frankrijk 'komt een moment dat je kind thuis komt en 'rebeu' (slang voor Arabisch ) praat', zei hij. Dat kan de bedoeling toch niet zijn.

De Cran reageerde onmiddellijk: of Pagny zijn excuses wilde aanbieden voor deze 'racistische uitglijder'.  Zo niet, dan zou hij spoedig voor het hekje staan. Dus zei Pagny maar snel dat hij het zo niet had bedoeld. En dat racisme hem, als muzikant die voortdurend in contact is met mensen uit alle windstreken, natuurlijk volkomen vreemd is.

Eerder dit jaar kwam politiek commentator Eric Zemmour in het vizier van de gedachtepolitie. Zemmour was op tv in discussie met een orthodoxe multicultaraliste die opgewonden betoogde dat de Franse politie discrimineert. Zwarte en Arabisch jongens worden immers veel vaker aangehoden dan witte. Ja, zei Zemmour, maar dat is omdat dat zwarte en Arabische jongens zich nu eenmaal vaker met drugshandel bezighouden. Een waarheid als een koe, maar in Frankrijk registreert de politie niet op etniciteit: om die reden kan de fictie blijven bestaan dat immigratie niets te maken heeft met criminaliteit. Er zijn geen officiële cijfers en dus is het niet waar.
Zemmour mag zich in januari verantwoorden voor de rechter omdat hij zijn woorden niet terugnam. In een brief waarin hij zijn uitspraak toelichtte was hij niet diep genoeg door het stof gegaan vonden de clubs. Hij had het zelfs gewaagd te wijzen op een magistraat die beweerde dat hij dagelijks kon zien wat Zemmour had gezegd.

Het gekke is dat je ze over echte problemen niet vaak hoort, de zelfbenoemde hoeders van de mensenrechten en de beschermers van de slachtoffers van discriminatie. Nooit beginnen ze eens een campagne tegen genitale verminking bijvoorbeeld. Of tegen gedwongen uithuwelijking,  tegen eerwraak, of tegen de vrouwenhaat in Frankrijks achterstandswijken in het algemeen. Het is natuurlijk ook veel makkelijker om je met witte mannen bezig te houden, een stuk veiliger ook. Anti-blank racisme, als je het mij vraagt.

Illegaal naar Griekenland, gevaarlijk?

Griekenland is sinds een jaar of drie de zwakste plek van Fort Europa. Spanje en Italië houden illegalen tegemwoordig al tegen als hun boten nog maar net de Afrikaanse kust hebben verlaten. En dus hebben veel mensensmokkelaars hun blik laten vallen op de grens tussen Griekenland en Turkije. De Turken doen niets tegen de praktijken van deze heren, die meestal in alle rust vanuit Istanbul opereren. Waarom zouden ze ook? Het is hun probleem niet.

Nieuwsuur ging er kijken en berichtte over de 'stille ramp' die zich voltrekt aan de rivier de Evros, die Griekenland in het noorden van Turkije scheidt. De rivier is op veel plaatsen honderd meter breed, het water stroomt snel. Bovendien vindt de oversteek 's nachts plaats, de Pakistanen, Afghanen, Magrebijnen en andere migranten kunnen vaak niet zwemmen. Zeker 45 mensen verdronken sinds het begin van dit jaar, volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR.
Verslaggeefster Saksia Dekkers filmde ook een 'massagraf' met 140 slachtoffers die uit de rivier werden gehaald.

Vreselijk, denkt de tv-kijker, wat ontheemde vluchtelingen er wel niet voor over hebben om een kans te krijgen in ons comfortabele Europa. Ze wagen letterlijk hun leven om de ellende in hun eigen land te ontvluchten.

Toch zijn de risico's die migranten aan de Turks-Griekse grens nemen in de meeste gevallen helemaal niet groot. De populairste route over de Evros loopt via de Turkse stad Edirne. Hier neem je een brug over de Evros en vandaar is het nog een paar uur lopen naar het enige stukje droge grens met Griekenland. Geen pretje nee, maar wel veilig, zo hoorde ik van Giorgos Moutafis, een bevriende Griekse fotograaf. Giorgos weet waar hij het over heeft. Hij bracht de afgelopen twee maanden drie weken in het gebied door, elke nacht op zoek naar beelden 'die het verhaal vertellen'. Vandaag staan enkele van die foto's in Trouw.

Jammer, dat Dekkers dat van die brug in Edirne er niet bij vertelt. Want de veiligheid van deze route verklaart waarschijnlijk ook waarom de migranten hun vrouwen en kinderen meenemen, een nieuw fenomeen bij illegale immigratie.

Het tweede deel van de reportage gaat over Athene, waar veel migranten uiteindelijk op straat belanden. Ze worden er belaagd door boze Atheners die er genoeg van hebben dat hun pleinen zijn veranderd in openlucht-opvangcentra. Indringender zie je zelden in beeld gebracht dat de grenzen van massa-immigratie uit arme landen in Europa is bereikt. Griekenland wil en kan niet veel voor deze mensen doen, andere Europese landen kijken wel uit om de helpende hand toe te steken. Doen ze dat wel, dan zou de stroom alleen maar toenemen.

Deze strategie van de antireclame lijkt al een beetje te werken. Een vrouw in de reportage vertelt dat ze liever terug wil naar Iran (of Afghanistan, dat wordt niet duidelijk) dan op een bank in een Atheens park blijven zitten. En teruggaan, wie zou dat nog bestrijden na dit verslag, is inderdaad de beste oplossing, de meest humane ook.

Operatie hoorapparaat

Toch maar even gaan kijken bij de studentendemo vanmiddag bij het gebouw van de senaat aan het Jardin du Luxembourg. Het was prachtig weer. De studenten, zo was het idee, zouden het pensioenprotest van de scholieren nu het vakantie is overnemen. Zou dat lukken?

Het lukte niet. Op een met hekken afgezet kruispunt stond de harde kern van activisten, herkenbaar aan de vlaggen van extreem-linkse clubs. De bijeenkomst had de naam 'Operatie zet je Sonotone aan' gekregen. Sonotone, dat wist ik niet, is een merk hoorapparaten: de senatoren, die binnen op het punt stonden om voor de pensioenwet te stemmen, zijn vaak al op leeftijd, vandaar.

Of er niet erg weinig mensen waren vroeg ik aan Claire Fortassin, een studente van 21 met lang ravenzwart haar, een rode sjaal en een piercing in haar wang. Neuh, Claire vond van niet, ik moest maar even wachten, er zouden er heus nog veel meer komen. En of het nog steeds heeft zin heeft, actievoeren nu het parlement er klaar mee is? ,,Ja, luister eens, een wet kan wel aangenomen zijn, maar dat maakt 'm niet minder onrechtvaardig.''

Een vriendin van Claire maakte even verderop duidelijk dat zij ook de strijd niet opgeeft. 'Sarko t'es foutu, la jeunesse est dans la rue!' schreeuwde ze in een megafoon (Sarko je gaat er aan, de jeugd is op straat).

Het werd nog ietsje drukker hierna, maar meer dan duizend man kunnen er niet geweest zijn. Sarkozy hoeft zich er niet druk over te maken, over die jeunesse op straat. Ze hebben er geen trek meer in, de collectieve roes is uitgewerkt, de rituele dans voorbij, de initiatierite achter de rug.

De bonden zijn ondertussen akkoord met de toezegging voor een grote sociale dialoog. Daarbij moet zo'n beetje elk onderwerp dat de afgelopen weken op een spandoek te zien was aan de orde komen. De positie van jongeren en ouderen op de arbeidsmarkt, de verschillen in beloning tussen mannen en vrouwen, overal gaan ze het over hebben.

In de Rue Soufflot, waar in mei 1968 barricades de toegang tot vlakbij gelegen de Sorbonne lastig maakten, poseerde een Spaanse toeriste voor een groepje scanderende studenten. Haar man moest er erg om lachen. Een echte studentendemonstratie in het Quartier Latin als vakantieherinnering.

Staken bij volmacht

De vuilnismannen in Marseille zijn weer aan het werk, de actiebereidheid in de raffinaderijen neemt af, vakbondleiders matigen hun toon. De publieke opinie is bezig te kantelen in het voordeel van de Franse regering. Maar dat gaat langzaam. Onbegrijpelijk langzaam eigenlijk.

Nu het parlement morgen definitief instemt met de verhoging van de pensioenleeftijd van 60 naar 62 jaar, vindt een meerderheid van de Fransen (56 procent volgens een peiling van OpnionWay) dat het mooi is geweest zo. Maar 43 procent vindt dat de acties moeten doorgaan om president Sarkozy te dwingen  de wet niet af te kondigen. 43 procent! Bijna een op de twee dus die vindt dat de straat het voor zeggen moet hebben.

Uren staan ze in de rij voor benzine, ze hebben last van acties op het spoor of op de snelweg. En wat zien ze als ze eindelijk thuis zijn en de TV hebben aangezet? Jongens uit de banlieue die winkels plunderen en auto's op hun kant gooien. Maar het begrip blijft. Hoe kan dat?

De socioloog Stephane Rozès geeft het aardigste antwoord: Fransen staken graag bij volmacht. Net als in 1995, toen de bonden president Sarkozy's voorganger Chirac op de knieën kregen, staakte de afgelopen weken  een kleine minderheid van de Franse werknemers. Maar die doen dat met instemming van een grote hoeveelheid niet-stakers. De laatsten kunnen of willen niet zelf het werk neerleggen (dat kost ze geld) en laten het dus aan anderen over om hun verworven rechten te verdedigen. Zelfs de ontwrichtende staking in de twaalf olieraffenaderijen was populair. De stakers bij volmacht zijn calculerende burgers van wie de zaken best een beetje in het honderd mogen lopen.

Tragisch.  Het dringt nauwelijks tot ze door dat ze in een verzorgingsstaat leven die de middelen niet meer heeft om zijn ambities waar te maken. Ze zijn blind voor de gevolgen van de veranderde economische krachtsverhoudingen in de wereld, begrijpen niet dat het geduld van Europese partners als Duitsland met landen die de euro met hun uitgavenpatroon in gevaar kunnen brengen opraakt.

Vanmiddag is het weer de beurt aan de jeugd om te protesteren tegen de realiteit.

It's Sarkozy, stupid

Is het de Fransen eigenlijk niet om iets anders te doen dan hun oude dag? Hebben ze geen andere klachten dan de verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd van 60 naar 62 jaar? Een gevoel van onvrede dat verder gaat dan het vooruitzicht dat je voor een volledige uitkering niet langer 65, maar 67 moet zijn?

Stakers en demonstranten noemen in ieder geval wel allerlei andere grieven. Ergernis over machthebbers die zulke vreselijk rijke mensen als L'Oréal-erfgename Lilliane Bettencourt bevoordelen. Omdat die Bettencourt geld stort in de kas van regeringspartij UMP. Verontwaardiging over het uitzetten van Roma, teleurstelling over niet nagekomen beloften (meer koopkracht, meer groei). Verontwaardiging ook over het bouclier fiscal, het fiscale schild, dat president Sarkozy invoerde.

In veel landen bestond zo'n schild al lang, maar in Frankrijk is de maatregel, die er voor zorgt dat de rijksten  niet meer dan 50 procent van hun inkomsten kwijt zijn aan de fiscus, een eigen leven gaan leiden. Het is hèt symbool van een regering die vooral oog zou hebben voor de noden van de rijken. Op een manif leggen mensen je uit dat je met dat bouclier (kost de staat 300, 400 miljoen euro per jaar) het probleem van de pensioenen al voor een groot deel kunt oplossen. Ter vergelijking, dit jaar komt de regering 32 miljard euro tekort voor de pensioenen. Het is dus gewoon niet waar. Wat wel waar is: drie dagen staken kost de Franse economie een bedrag dat neerkomt op twee keer het fiscale schild.

Het zal ook zeker met de stijl van de leider te maken hebben: Sarkozy krijgt zijn beweeglijke 'hyperpresidentschap' als een boemerang terug: je kunt wel overal aanwezig zijn en steeds weer beloven problemen op te lossen, als resulaten uitblijven haken mensen af. Wie tien keer de oorlog verklaart aan de misdaad en de onveiligheid zonder dat er veel verandert, oogst alleen nog vermoeide reacties.

Kan Sarkozy nog als winnaar uit de strijd komen? Natuurlijk kan dat.  Het is zelfs heel waarschijnlijk. De senaat, die zich sinds een paar weken buigt over de pensioenwet, zet er misschien vanavond via een versnelde procedure al een punt achter. Als het parlement heeft gesproken verliest het verzet legitimiteit, ook al klinkt dan natuurlijk luid de klacht dat de zaak er 'tegen de wil van het volk' doorheen wordt gejaagd. Belangrijker nog is dat de eensgezindheid van dat volk zoals dat tot ons komt via opinieonderzoek (cruciaal in dit hele conflict) waarschijnlijk minder solide is dan het lijkt. Een langdurig benzinetekort, elke dag weer rellen, dat pikt niemand. Ook niet mensen die nu nog tegen de dames en heren van de peilstations zeggen dat ze sympathie hebben voor de acties.

Is dit mei '68?

Het heeft er veel van weg. Ook in mei '68 staakten de olieraffinaderijen en was er bijna geen benzine meer te krijgen. Ook in mei '68 vormden studenten en arbeiders één front. En ook in mei '68 gingen jonge mensen tekeer tegen de consumptiemaatschappij (die toen eigenlijk nog helemaal niet zoveel te bieden had.)

De term consumptiemaatschappij hoor je alleen niet meer.  Maar de anti-kapitalistische retoriek is nog springlevend, vaak in de vorm van een soort van cultuurkritiek. Zo begreep ik van Juliette (21), derde jaars geschiedenis aan de Sorbonne, dat leven en werken twee verschillende dingen zijn. Als je werkt dan leef je niet, en andersom. ,,De meeste mensen houden nu eenmaal niet van hun werk'', zei ze beslist. ,,Meer dan een geestdodende baan op een kantoor zit er niet in voor ons. Door de pensioengerechtigde leeftijd te verhogen, ontneemt de regering ons de kans onszelf te ontwikkelen, boeken te lezen, naar de film te gaan, echt van het leven te genieten kortom.''

Studentenleider Jean-Baptiste Prévost hoorde ik op de radio de diepere motieven van de 'beweging'  (een woord dat is gebleven) uiteen zetten. ,,Wij hebben'', zei Prévost ernstig, ,,genoeg van een samenleving die ons vertelt dat we mislukt zijn als je geen Rolex hebt voor je vijftig bent.'' Prévost had het niet over een uitlating van een minister of van president Sarkozy. Hij verwees naar een grapje van Jacques Séguéla, voormalig pr-man van François Mitterrand en nu adviseur van de huidige president. ,,Als je niet voor je vijftigste een Rolex hebt, heb je iets heel erg verkeerd gedaan'', had Séguéla gezegd.

Prévost en anderen hopen natuurlijk dat de parallel zover gaat dat Sarkozy hetzelfde lot te wachten staat als toen president de Gaulle. Die overleefde de crisis nog wel, maar trok zich niet lang daarna terug uit de politiek.

Maar hun lager geschoolde bondgenoten gaat het niet om Sarkozy. Net als in '68 hebben de arbeiders ook nu weer alleen materiële eisen. De raffinaderijmedewerkers verdedigen het behoud van hun recht op vervroegde uittreding, toen staakten ze voor een salarisverhoging. Een beter salaris, om meer te kunnen profiteren van die consumptiemaatschappij die de studenten veroordeelden.

Verwend Frankrijk

Hebben al die mensen die Frankrijk nu 'lam leggen' zoals dat met een journalistiek cliché heet, reden tot klagen? Als er zoveel herrie is, dan moet er toch wel iets mis zijn, zou je denken.

Maar nee. Neem de protestmarsen die, gisteren voor de derde keer in een week, door tal van steden trekken. Deze bestaan voor het overgrote deel uit ambtenaren die hun hele actieve leven zeker kunnen zijn van hun baan. Ze moeten langer werken voor ze met pensioen kunnen ja. Maar dat moeten we allemaal in de Europese Unie. Pensioenstelsels bezwijken anders onder het gewicht van de vergrijzing.  En we worden gemiddeld steeds ouder. Is een verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd van 60 naar 62 dan echt teveel gevraagd? Natuurlijk niet. En in de meeste EU lidstaten is of wordt het trouwens 65 of 67.
De regering heeft bovendien concesies gedaan op het gebied van zware beroepen, moeders met drie kinderen, werknemers die erg jong zijn begonnen met werken. Te weinig misschien, maar door meer toe te geven zou de operatie te weinig opbrengen. Door de uitzonderingen die nu worden gemaakt bedraagt het pensioentekort in 2018 niet 42 miljard, maar 17 miljard. De maatregel werkt dus maar 60 procent van de schuld weg. 

Het verzet van studenten en de scholieren, opgehitst door extreem-linkse activisten die dromen van een grand soir, een ineenstorting van het kapitalisme, is nog moeilijker te begrijpen. Deze categorie gaat  pas zo tussen 2050 en 2060 met pensioen.  Goed, de jeugdwerkloosheid is hoog (25 procent) en een jongere is hier gemiddeld 27 als hij een vaste arbeidsovereenkomst heeft en premie gaat betalen. Maar de waarheid is dat het er nog veel slechter voor ze uit ziet als er helemaal geen hervorming komt.

Over de jongens uit Frankrijks gedepriveerde buurten die in georganiseerd verband gebruik maken van de onrust om te slopen en te roven, valt weinig te zeggen. Alleen hele knappe knoppen weten dit gedrag in verband te brengen met schrijnend sociaal onrecht.

De metro-en treinbestuurders dan, de mensen bij Air France, de kraanwerkers in de haven van Marseille? Hebben die geen reden om, zoals Wim de Bie het in de rol van geëngageerde journalist het uitdrukte op de lp Op hun pik getrapt, 'uit hun bek te spugen van kwaadheid'? Het antwoord is alweer: nee.  Ze hebben allemaal uitstekende arbeidsvoorwaarden en kunnen in veel gevallen nog steeds ver voor hun zestigste met pensioen.

Dat geldt ook voor de arbeiders in de twaalf raffinaderijen die met hun staking grote schade aan de economie kunnen aanrichten, of dat eigenlijk nu al doen. In een raffinaderij van Total werken bijvoorbeeld is zo aantrekkelijk (gemiddeld salaris 3000 euro netto per maand,  bonus van 5000 euro, gemiddelde leeftijd bij vertrek 55) dat een zoon van een werknemer er niet aangenomen kan worden. Dat is zo afgesproken met de bonden, opdat zoveel mogelijk families van de voordelen kunnen profiteren.

,,Vinden jullie ons verwend?'' vroeg een Franse collega mij vanochtend voor het hek van een brandstofdepot in de Parijse voorstad Nanterre. Hier was net een einde gemaakt aan een blokkade. Ik zocht naar een elegante formulering. Maar zei uiteindelijk gewoon: ,,Ja, eigenlijk wel.''